Wielka Sobota to czas święcenia koszyczków, w których prócz żywności nie może zabraknąć pisanek. Skąd pojawił się zwyczaj malowania jaj na Wielkanoc?
W Wielką Sobotę w kościołach odbywa się zwyczaj święcenia pokarmów, które spożywane zostają dzień później, podczas śniadania wielkanocnego. W koszyczku nie może zabraknąć produktów, które spożywane są na co dzień, tzn. chleba, jaj, które są symbolem nowego życia, wędlin- symbolizujących dobrobyt oraz masła, sera i soli.
Chrzan
Ciekawą tradycją jest święcenie korzenia chrzanu z octem, które symbolizują sceny z Pisma Świętego, gdzie konający na krzyżu Chrystus był pojony wodą z octem. Chrzan, jako produkt mający cierpki i ostry smak, był spożywany podczas śniadania. W niektórych regionach wszyscy domownicy musieli zjeść przed rozpoczęciem śniadania cały korzeń chrzanu. Uważano, że chrzan ma właściwości lecznicze: poprawia trawienie, chroni przed chorobami brzucha, gardła i głowy.
Sól
Święcenie soli wiąże się z tradycją, jakoby miała ona odstraszać złe moce. Ser, który również znajdował swe miejsce w koszyczku był symbolem jedności człowieka z naturą. Miał zapewnić dobry chów zwierząt domowych.
Jaja i pisanki
Jaja, w tradycji uważane za symbol nowego życia. od czasów pogańskich uznawane było za symbol początku świata. Jajkom przypisywano właściwości magiczne i ochronne, zwłaszcza tym zabarwionym na czerwono. Pisanki wykonywane w Wielkim Tygodniu farbowano w naturalnych barwnikach, na Kujawach i ziemi chełmińskiej nazywano je kraszankami. W innych regionach ozdabiano je także wzorami, skrobanymi lub pisanymi woskiem na skorupce. Kolorowe jajka uzyskiwano dzięki łupinom cebuli, burakom, kwiatom, łupinom orzecha. Najstarsze pisanki pochodzą z terenów sumeryjskiej Mezopotamii. Zwyczaj malowania jajek znany był w czasach cesarstwa rzymskiego, wspominają o nim Owidiusz, Pliniusz Młodszy i Juwenalis. Na ziemiach polskich najstarsze pisanki, pochodzące z końca X wieku, odnaleziono podczas wykopalisk archeologicznych w pozostałościach grodu na opolskiej wyspie Ostrówek. Wzór rysowano na nich roztopionym woskiem, a następnie wkładano je do barwnika – łupin cebuli lub ochry, które nadawały im brunatnoczerwoną barwę. W procesie chrystianizacji pisankę włączono do elementów symboliki wielkanocnej. Obecnie pisanki wykonuje się przed Wielkanocą. Mają symbolizować rodzącą się do życia przyrodę, a w chrześcijaństwie dodatkowo nadzieję wynikającą z wiary w zmartwychwstanie Chrystusa.
Rodzaje pisanek:
W zależności od techniki zdobienia, świąteczne jajka mają w Polsce różne nazwy:
- Drapanki powstają przez drapanie ostrym narzędziem zewnętrznej barwionej powłoki jajka, technika spotykana głównie w Polsce i Austrii
- Kraszanki (zwane też malowankami lub byczkami) powstają przez gotowanie jajka w wywarze barwnym, dawniej uzyskiwanym wyłącznie ze składników naturalnych. Używano roślin, które pozwalały na uzyskanie różnych kolorów
- Pisanki mają różnobarwne desenie. Powstają przez rysowanie (dawniej: pisanie) na skorupce gorącym roztopionym woskiem, a następnie zanurzenie jajka w barwniku. Jako narzędzi do pisania używano szpilek, igieł, kozików, szydeł, słomek i drewienek. Pisanki wykonywane w regionie Białegostoku wykonywane były albo bez narzędzi, poprzez nakrapianie wosku na jaja albo poprzez nanoszenie prostych elementów graficznych rozgrzanym końcem świecy. Zdarzały się też przypadki używania narzędzi takich jak słomki, patyki, czy dętki z opon rowerowych.
- Oklejanki (naklejanki) są przyozdobione sitowiem, płatkami bzu, skrawkami kolorowego, błyszczącego papieru, tkaniny, również nicią lub włóczką wełnianą itp.
- Nalepianki – popularne zwłaszcza w dawnym województwie krakowskim i w okolicach Łowicza. Powstaje przez ozdabianie skorupki jajka różnobarwnymi wycinankami z papieru.
- Ażurki – pisanki ażurowe – są wykonywane z wydmuszek jaj kurzych, kaczych, gęsich i strusich. Technika polega na nawiercaniu w skorupce otworów przy pomocy wiertarki i malutkiego wiertła, miniszlifierki, piaskarki, turbiny dentystycznej, frezarki CNC. Wydmuszka z nawierconymi wzorami jest malowana najczęściej farbą akrylową.
Baranek
Baranek symbolizuje zmartwychwstałego Chrystusa. Zwyczaj stawiania figurki baranka z czerwoną chorągiewką na stole wielkanocnym wprowadził w XVI wieku papież Urban V. Miało to przypominać wiernym o właściwym sensie Święta Zmartwychwstania podczas biesiadowania.
Bazie
Bazie, zwane kotkami lub bagniątkami, są często dodatkiem do palm wielkanocnych. Wierzba jako drzewo, które już wczesną wiosną się zieleni i rośnie w każdych warunkach, nazywana jest „drzewem miłującym życie”. Niegdyś wierzono, że połknięcie bazi z poświęconej palmy chroni przed chorobami gardła.
U Lasowiaków, grupy etnograficznej zamieszkującej tereny między Tarnobrzegiem, a Kolbuszową, do święconki dorzucano jeszcze kość i ziemniaka. Wierzono, że poświęcona kość uchroni zboże przed gryzoniami i da obfite plony, a ziemniak był sadzony wraz z innymi na polu. To także miało przynieść obfity urodzaj ziemniaka na jesieni.
