Polski plan mobilizacyjny zaliczał się do najlepszych na świecie – twierdzą historycy. Jego skuteczność armia miała okazję testować od marca 1939 roku, kiedy to na skutek niemieckich żądań terytorialnych widmo wojny stawało się coraz bardziej wyraźne. 24 sierpnia 1939 w godzinach rannych rozpoczęto tajną mobilizację kartkową, która objęła 75 proc. stanu Wojska Polskiego. Zwieńczeniem była mobilizacja powszechna ogłoszona 30 sierpnia przez prezydenta Ignacego Mościckiego.
„Powołuję do czynnej służby wojskowej wszystkich tych: oficerów rezerwy, pospolitego ruszenia i stanu spoczynku; podchorążych rezerwy i pospolitego ruszenia, podoficerów, starszych szeregowców i szeregowców rezerwy oraz pospolitego ruszenia; podoficerów stanu spoczynku; zaliczonych do pomocniczej służby wojskowej. Bez względu na wiek, kategorię zdrowia, rodzaj broni (służby), którzy otrzymali białe karty mobilizacyjne bez czerwonego pasa (…). Winny niezgłoszenia się do czynnej służby wojskowej w myśl niniejszego obwieszczenia będzie ukarany według przepisów kodeksu karnego wojskowego, przewidującego – zależnie od kwalifikacji czynu – karę pozbawienia wolności do więzienia bezterminowego włącznie lub karę śmierci”. Tak brzmiał fragment obwieszczenia o powszechnej mobilizacji z 30 sierpnia 1939 roku. Zarządził ją prezydent Polski Ignacy Mościcki. Informacja znalazła się na plakatach rozklejonych na ulicach miast, powtarzali ją też spikerzy Polskiego Radia. Mobilizacja miała się zacząć nazajutrz. Tymczasem – niezależnie od ogłoszonej mobilizacji – pod bronią było już wówczas niemal 80 procent żołnierzy, którzy – według planów mieli wziąć udział – w zbliżającej się wielkimi krokami wojnie. Do jednostek stawili się w ramach przeprowadzonej wcześniej mobilizacji cichej, zwanej też alarmową bądź kartkową.
W Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom opracowanym przez płk Mossora pod kierunkiem gen. Tadeusza Kutrzeby, zauważono, „że gotowość niemieckiego potencjału wojennego może być w każdym razie wcześniejsza od naszej, co będzie musiało być uwzględnione w stadium początkowym okresu wojny. Wszystkie te okoliczności przemawiają za tym, że pierwszym zadaniem polskiego planu strategicznego powinno być zapewnienie sobie […] możliwości zebrania wszystkich sił i środków wojennych potrzebnych do późniejszych działań rozstrzygających […] Plan mobilizacyjny, musiał pełnić istotną rolę w strategii polskiej, miał stać się „najlepszą bronią” polskiej armii w 1939 roku.
Prace nad podstawami planu mobilizacyjnego Wojska Polskiego użytego w 1939 roku rozpoczęły się latem 1935 r. Podstawowe założenia planu stworzył gen. bryg Wacław Stachiewicz, a zespół pułkownika Józefa Wiatra opracował szczegółowe techniki, umożliwiające realizację tych zasad. Plan wszedł w życie 1 maja 1938 r.
Oddziały mobilizowano w sposób niejawny (alarmowy) oraz w mobilizacji normalnej (powszechnej).
Mobilizacja oddziałów grupy alarmowej następowała przed ogłoszeniem mobilizacji powszechnej. Była to tzw. „mobilizacja cicha”, która obejmowała prawie 3/4 wszystkich sił – 25 dywizji piechoty. Mobilizacja jednostek z tej grupy odbywała się tzw. systemem kartkowym, w którym poszczególne grupy oddziałów oznaczone były kolorami:
Grupy zielona i brązowa miały być formowane najwcześniej, w okresie I mobilizacji tj. w stanie zagrożenia państwa.
Grupa zielona: mobilizowana najszybciej w ciągu 12 lub 48 godzin. W jej skład wchodziły jednostki przygraniczne stacjonujące na wschodzie, zachodzie i północy kraju – miały stanowić pierwszą osłonę mobilizacji. Oddziały tej grupy obejmowały Korpus Ochrony Pogranicza, Straż Graniczną i Policję Państwową. Nie było w niej żadnych dywizji piechoty.
Grupa brązowa –jednostki wzmacniane lub formowane na terenie całego kraju – obrona przeciwlotnicza, lotnictwo, II rzut kwater głównych armii wraz z pododdziałami łączności.
W kolejnym II okresie kolejne grupy jednostek:
• Grupa czerwona: obejmowała 8 wielkich jednostki piechoty na granicy wschodniej.
• Grupa niebieska: wielkie jednostki piechoty (9 dywizji) stacjonujących na granicy z Niemcami.
• Grupa żółta: tzw. „odwód osłony”, obejmowała większość jednostek kawalerii, oddziały poza dywizyjne oraz 5 dywizji piechoty. Oddziały zlokalizowane były głównie w głębi kraju, które z uwagi na dogodne warunki mobilizacji i transportu miały być przeznaczone do wzmocnienia w II rzucie osłony dowolnej granicy państwa.
• Grupa czarna: dwie dywizje piechoty (26 i 28), brygada pancerno-motorowa (10 BK), jednostki poza dywizyjne oraz pododdziały i zakłady służb tworzące Korpus Interwencyjny, przeznaczony do wzmocnienia sił w strefie zagrożonej granicy.
III okres to już mobilizacja powszechna
I rzut mobilizacji powszechnej obejmował jednostki czynne i rezerwowe, które mobilizowały się na podstawie obwieszczenia o mobilizacji powszechnej. Termin ich gotowości bojowej wynosił zwykle od trzech do pięciu dni, a transporty koncentracyjne rozpoczynały się około czwartego dnia mobilizacji. W grupie tej znajdowały się dwie dywizje piechoty, reszta oddziałów nie zmobilizowanych alarmowo, część jednostek dyspozycyjnych artylerii, saperów i łączności oraz większość taborów.
II rzut mobilizacji powszechnej obejmował tylko jednostki rezerwowe. Mobilizacja tych jednostek rozpoczynała się siódmego dnia mobilizacji, a terminy gotowości bojowej osiągały między dziesiątym a dwunastym dniem mobilizacji.
Jak w 1939 roku wyglądała chronologia polskiej mobilizacji. 23 marca 1939 r. częściowa mobilizacja alarmowa na terenie OK IV Łódź i całościowa w OK IX Brześć nad Bugiem, zmobilizowano w ten sposób cztery dywizje piechoty (9., 20., 26. i 30. DP) oraz Nowogródzką BK. 10 sierpień 1939 r. zmobilizowano Straż Graniczną na całej długości granicy. 13 sierpnia 1939 r. jednostki OK II Lublin, stanowiące trzon sił Korpusu Interwencyjnego (13. i 27. DP). 23 sierpnia 1939 r. zarządzono mobilizację alarmową we wszystkich okręgach korpusów, które graniczyły z Niemcami, natomiast na całym obszarze Polski zarządzono mobilizację grupy „brązowej”, czyli lotnictwa, obrony przeciwlotniczej, organów Oddziału II SG WP oraz I rzutów kwater głównych armii i jednostek łączności. 27 sierpień 1939 r. zarządzono mobilizację alarmową wszystkich pozostałych jednostek wojskowych. Dotyczyła ona głównie terenu Małopolski Wschodniej, gdzie do tej pory (poza wspomnianą grupą „brązową”), nie zmobilizowano żadnego związku taktycznego. 30 sierpnia 1939 r. ogłoszona zostaje mobilizacja powszechna. Mobilizacja niejawna choć spóźniona o parę dni pozwoliła skoncentrować całkowicie 21 dywizji piechoty i 8 brygad kawalerii – dla armii wystawionych na pierwsze uderzenie. Nie osiągnięto pełnej gotowości w przypadku 7 dywizji, głównie dla armii odwodowej lub innych odwodów oraz 3 brygad kawalerii.
źr. hit.policja.gov.pl
